شب یلدا را فراموش کنیم؟

در دل زمستان ایران، جایی که شب‌ها طولانی‌تر از همیشه می‌شوند، شب یلدا چون نگینی بر تارک فرهنگ ایرانی می‌درخشد. این سنت باستانی نمادی از همبستگی خانوادگی است. دور هم جمع شدن، فال حافظ، انار و هندوانه، آجیل و شیرینی، و شب‌نشینی‌های پر از قصه و خنده، همیشه یادآور گرمای محبت در سرمای زمستان بوده. اما در سال ۱۴۰۴ شمسی، با نزدیک شدن به ۳۰ آذر، سایه سنگین بحران اقتصادی بر این جشن افتاده است. تورم افسارگسیخته، افزایش نجومی قیمت‌ها و کاهش شدید قدرت خرید مردم، این پرسش تلخ را بر زبان‌ها جاری کرده: آیا باید شب یلدا را فراموش کنیم؟

تورم رکوردشکن و رکود تورمی

آذر ۱۴۰۴، ماه شب یلدا، همزمان با اوج‌گیری چالش‌های اقتصادی ایران است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم سالانه در آبان‌ماه به ۴۰.۴ درصد رسیده، که بالاترین سطح در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. این رقم، دامنه‌ای از ۳۹.۵ درصد برای دهک‌های پردرآمد تا ۴۱.۷ درصد برای دهک‌های پایین جامعه را پوشش می‌دهد، که نشان‌دهنده نابرابری فزاینده در فشار تورمی است. کارشناسان اقتصادی، از جمله تحلیل‌گران مرکز پژوهش‌های مجلس، پیش‌بینی می‌کنند که این روند تا پایان سال ادامه یابد و حتی به بیش از ۴۵ درصد برسد، به دلیل کسری بودجه مزمن دولت، تحریم‌های بین‌المللی و ناترازی انرژی.

در این میان، رکود تورمی پدیده‌ای دوگانه است: از یک سو، تورم بالا هزینه‌های زندگی را افزایش می‌دهد؛ از سوی دیگر، رشد اقتصادی کند (حدود ۲ درصد پیش‌بینی‌شده برای ۱۴۰۴) تولید و اشتغال را فلج کرده. گزارش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز از تورم بالای ۴۰ درصد و رشد پایین خبر می‌دهند، که این ترکیب نادر، اقتصاد را به سمت فقر گسترده سوق می‌دهد. در هفته‌های اخیر، اعتراضات کارگری و بازنشستگان به تأخیر در پرداخت‌ها، نشانه‌ای از این تنش‌هاست. برای مثال، در آبان‌ماه، دهک‌های پایین بیش از ۴۱ درصد تورم را تجربه کردند، در حالی که دهک‌های بالا کمتر تحت تأثیر قرار گرفتند.

این وضعیت، مستقیماً بر بازارهای مصرفی تأثیر گذاشته. با افزایش نرخ ارز (دلار بیش از ۷۰ هزار تومان) و هزینه‌های حمل‌ونقل، قیمت مواد غذایی – که بیش از ۳۰ درصد سبد هزینه خانوارها را تشکیل می‌دهد – جهش کرده. در آستانه شب یلدا، که تقاضا برای میوه و خشکبار افزایش می‌یابد، این فشار دوچندان می‌شود.

جهش قیمت کالاهای شب یلدا

شب یلدا بدون انار، هندوانه، آجیل و شیرینی، ناقص است. اما در ۱۴۰۴، قیمت این اقلام به سطحی رسیده که بسیاری را به فکر “لغو رسمی” جشن انداخته. بر اساس گزارش‌های بازار، قیمت پسته خام و برشته به ۱.۸ میلیون تومان در کیلو رسیده، در حالی که بادام هندی ۱.۴ میلیون تومان و مغز گردو ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است. این افزایش، بیش از ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته است، که عمدتاً به دلیل خشکسالی، افزایش هزینه‌های تولید و تقاضای فصلی است.

انار و هندوانه، نمادهای اصلی شب یلدا، نیز از این قاعده مستثنی نیستند. قیمت انار کوهستانی به ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان در کیلو و هندوانه به ۸ تا ۱۵ هزار تومان رسیده، که ۱۵ درصد افزایش نسبت به آبان‌ماه نشان می‌دهد. در بازار مشهد، که یکی از مراکز اصلی عرضه است، تجار از انبارداری پاییزی برای فروش با قیمت بالاتر خبر می‌دهند. شیرینی‌های سنتی مانند گز و سوهان نیز ۲۰ تا ۳۰ درصد گران‌تر شده، و پک‌های آجیل شب یلدا از ۱.۴ میلیون تومان برای یک کیلو مخلوط شروع می‌شود.

این جهش‌ها، ریشه در عوامل ساختاری دارد: تورم مواد اولیه (مانند کود و سوخت)، کاهش تولید به دلیل بحران آب (تولید انار ۲۰ درصد افت کرده) و سفته‌بازی بازار.

از سقوط رفاه تا کنسل شدن جشن

شاید تلخ‌ترین بخش ماجرا، کاهش قدرت خرید مردم باشد. بر اساس گزارش مرکز آمار، قدرت خرید دستمزد کارگران در ۱۴۰۴ به ۱۰۶ دلار در ماه رسیده – پایین‌ترین سطح در دهه اخیر – که معادل ۳۰ درصد افت نسبت به ۱۴۰۰ است. با میانگین درآمد ماهانه ۱۵ میلیون تومان برای کارگران، هزینه‌های ضروری (غذا، مسکن، حمل‌ونقل) بیش از ۸۰ درصد را می‌بلعد، و جایی برای تجملاتی مانند آجیل شب یلدا نمی‌ماند.

در دهک‌های پایین، که ۵۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، تورم ۴۱.۷ درصدی، فشار مضاعفی وارد کرده. بازنشستگان و کارگران، که حقوق‌شان با تورم همخوانی ندارد، بیشترین آسیب را می‌بینند. این کاهش، نه تنها اقتصادی، بلکه روانی است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که ۴۰ درصد خانوارها جشن یلدا را کوچک‌تر برگزار می‌کنند – بدون آجیل کامل یا مهمانی‌های بزرگ – و ۲۰ درصد اصلاً برنامه‌ای ندارند.

راهکارهایی برای حفظ سنت

فراموش کردن شب یلدا، به معنای انکار هویت فرهنگی است. اما با این وضعیت، چاره چیست؟ کارشناسان پیشنهاد می‌کنند: تمرکز بر گزینه‌های محلی و ارزان، مانند انارهای باغی به جای وارداتی، یا پک‌های میوه خشک با تخفیف‌های آنلاین (مانند بارجیل با ۲۸ درصد تخفیف). دولت می‌تواند با یارانه فصلی برای اقلام فرهنگی یا کنترل قیمت‌ها (مانند طرح‌های موفق در عید نوروز) کمک کند. مردم نیز با اشتراک‌گذاری سفره‌ها یا جشن‌های مجازی، سنت را زنده نگه دارند.

در نهایت، شب یلدا بیش از میوه و آجیل، درباره نور در تاریکی است. با وجود تورم ۴۰ درصدی و قیمت‌های نجومی، فراموش کردن آن تسلیم است. بیایید با خلاقیت، این شب را گرامی بداریم – نه با سفره‌ای پر، بلکه با قلبی گرم./ آرمان امروز