بررسی داروهای پرمصرف نشان می‌دهد برخی نسخه‌های رایج می‌توانند سلامت بیماران را به‌شدت تهدید کرده یا خطر اعتیاد دارویی را به‌وجود آورند. بسیاری از مصرف‌کنندگان سال‌ها بدون بازبینی پزشکی به مصرف این داروها ادامه می‌دهند و از عوارض مهم آن‌ها آگاه نیستند. شناخت این خطرات و بررسی گزینه‌های ایمن‌تر می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های بلندمدت داشته باشد.
دبورا گریسون، داروساز مستقر در بریتانیا با ۳۰ سال سابقه فعالیت حرفه‌ای، تأکید می‌کند که فرهنگ راه‌حل‌های فوری باعث تجویز بیش از حد داروهای خطرناک شده است و بیماران باید آگاهانه درباره ضرورت ادامه درمان گفت‌وگو کنند. او توصیه‌هایی را در این رابطه به اشتراک گذاشته است که در ادامه می‌خوانید.
۱. مسکن‌های شبه‌افیونی و کدئین
مسکن‌های شبه‌افیونی مانند کدئین، ترامادول و فرآورده‌های مشابه، یکی از مهم‌ترین منابع خطر اعتیاد دارویی به شمار می‌روند. طبق توضیح گریسون، تبدیل این مواد به مورفین در بدن و تحریک گیرنده‌های شبه‌افیونی، احساس تسکین و حتی سرخوشی ایجاد می‌کند. این ویژگی سبب می‌شود بدن در مدت کوتاهی به دریافت مقدار بیشتری از دارو نیاز پیدا کند.
استفاده طولانی‌مدت از این داروها می‌تواند سردردهای ناشی از مصرف بیش‌ازحد مسکن ایجاد کند که بیمار را وارد چرخه مصرف مستمر می‌کند. علائم قطع مصرف شامل تعریق، دل‌درد، اسهال، اضطراب، بی‌قراری و درد عضلانی گزارش شده است.
گریسون تأکید می‌کند قطع مصرف باید تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود و روش‌های غیر دارویی مدیریت درد یا داروهای جایگزین کم‌خطرتر می‌توانند مؤثر باشند.
۲. استاتین‌ها
استاتین‌ها داروهایی برای کاهش کلسترول LDL هستند؛ با وجود اثربخشی برای برخی بیماران، به‌ویژه افراد دارای سابقه حمله قلبی، شواهد درباره استفاده پیشگیرانه در افراد سالم کمتر قطعی است. گریسون می‌گوید در بسیاری از موارد، بدون بررسی دوباره، مصرف این داروها سال‌ها ادامه پیدا می‌کند.
عوارض شناخته‌شده شامل درد عضلانی، ضعف شدید، اختلالات کبدی و افزایش خطر دیابت نوع دو است. در موارد نادر، تخریب شدید عضلات اسکلتی (رابدومیولیز) گزارش شده که می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود. او توصیه می‌کند بیماران با استفاده از ابزارهای ارزیابی فردی خطر، درباره ضرورت مصرف استاتین با پزشک خود مشورت کنند.
۳. داروهای ضدافسردگی
گریسون توضیح می‌دهد که داروهای ضدافسردگی، به‌ویژه مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سرترالین، فلوکستین و سیتالوپرام، و نیز داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین–نوراپی‌نفرین (SNRI)، در موارد خفیف تا متوسط ممکن است بهترین گزینه نباشند و گفت‌وگو درمانی در بسیاری از موارد مؤثرتر است.
عوارض کوتاه‌مدت شامل تهوع، سردرد، اختلال خواب و عوارض بلندمدت شامل افزایش وزن، خطر دیابت و مشکلات گوارشی است. برخی بیماران دچار اختلال عملکرد جنسی طولانی‌مدت (PSSD) می‌شوند. سخت‌ترین بخش، مرحله قطع مصرف داروهای ضدافسردگی است که با سرگیجه، تهوع، اضطراب شدید، بی‌خوابی و احساس شوک الکتریکی در سر همراه می‌شود.
گریسون روش کاهش تدریجی این داروها را مؤثرترین شیوه برای توقف مصرف می‌داند؛ فرآیندی که به گفته او باید تحت نظر پزشک و با کاهش ۱۰ تا ۲۵ درصدی دوز انجام شود.
۴. گاباپنتین و پرگابالین
گاباپنتین و پرگابالین از داروهای پرکاربرد برای درمان دردهای عصبی، فیبرومیالژیا و برخی اختلالات مرتبط با سیستم عصبی هستند. این داروها با کاهش فعالیت مسیرهای عصبی درد عمل می‌کنند و در ابتدا می‌توانند برای برخی بیماران تسکین قابل‌توجهی ایجاد کنند. با این حال، گریسون هشدار می‌دهد که اثرات اولیه این داروها همیشه نشانه موفقیت درمان نیست و بسیاری از بیماران در همان هفته‌های نخست با خواب‌آلودگی شدید، عدم تعادل، اختلال تمرکز و کاهش توانایی ذهنی روبه‌رو می‌شوند.
مصرف بلندمدت این داروها نیز با مشکلات بیشتری همراه است. گریسون توضیح می‌دهد که گاباپنتین و پرگابالین می‌توانند موجب افزایش وزن، اختلال حافظه، کندی فعالیت شناختی و ایجاد احساس «مه‌ذهنی» شوند. مهم‌تر از آن، هر دو دارو پتانسیل ایجاد وابستگی جسمی و روانی دارند و به همین دلیل در بسیاری از کشورها در گروه داروهای کنترل‌شده قرار گرفته‌اند. در مواردی نیز دارو به‌جای آنکه صرفاً برای درد مصرف شود، به‌عنوان وسیله‌ای برای تجربه آرامش یا رهایی از اضطراب به کار می‌رود که خود زمینه‌ساز چرخه مصرف طولانی‌مدت است.
بزرگ‌ترین چالش اما مرحله قطع مصرف است. گریسون تأکید می‌کند که توقف ناگهانی این داروها می‌تواند به علائمی مانند بی‌قراری شدید، اضطراب، خستگی مفرط، سرگیجه، حساسیت به نور، اختلال خواب و حتی ضربان نامنظم قلب منجر شود. برای کاهش این خطر، او توصیه می‌کند که کاهش دوز تنها به‌صورت تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود.
۵. کرم‌های استروئیدی
کرم‌های استروئیدی معمولاً برای کنترل التهاب‌های پوستی مانند اگزما و پسوریازیس تجویز می‌شوند و در دوره‌های تشدید بیماری می‌توانند علائم را به‌خوبی کاهش دهند. با این حال، گریسون هشدار می‌دهد که این داروها اغلب بسیار بیشتر از مدت توصیه‌شده مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا بیماران پس از دریافت نسخه، پیگیری و ارزیابی منظم دریافت نمی‌کنند.
مصرف بلندمدت این کرم‌ها می‌تواند باعث نازکی و خشکی شدید پوست، افزایش احتمال عفونت و حساسیت پوستی شود. مهم‌ترین پیامد، پدیده‌ای به نام «قطع استروئید موضعی (TSW)» است که هنگام کاهش یا توقف مصرف رخ می‌دهد و با قرمزی، سوزش، التهاب شدید، خشکی دردناک و خارش مداوم همراه است.
گریسون توضیح می‌دهد که یکی از دلایل تداوم مصرف، بروز «اثر برگشتی» است؛ یعنی وقتی بیمار کرم را قطع می‌کند، التهاب پوستی دوباره شدت می‌گیرد و فرد ناچار می‌شود برای کنترل علائم به مصرف استروئید برگردد. او تأکید می‌کند که آموزش صحیح درباره نحوه استفاده از کرم‌های استروئیدی و اهمیت مصرف مداوم نرم‌کننده‌ها و امولینت‌ها می‌تواند این چرخه را بشکند.
استفاده هم‌زمان از مرطوب‌کننده‌های مناسب، شدت علائم برگشتی را کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد مدت مصرف استروئید کوتاه‌تر شود و بیمار کمتر در معرض خطرهای طولانی‌مدت قرار گیرد.
۶. مهارکننده‌های پمپ پروتونی (PPIs)
مهارکننده‌های پمپ پروتونی مانند امپرازول و لانزوپرازول برای کاهش اسید معده و درمان رفلاکس تجویز می‌شوند و به دلیل اثر سریع، بسیار محبوب‌اند. اما گریسون هشدار می‌دهد که مصرف طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند تعادل طبیعی سیستم گوارش را به هم بزند؛ زیرا اسید معده برای هضم مواد غذایی، جذب ویتامین‌ها و محافظت در برابر باکتری‌ها ضروری است.
مصرف درازمدت داروهای مهارکننده اسید معده باعث کاهش جذب ویتامین B12 و منیزیم می‌شود و کمبود این مواد می‌تواند مشکلاتی مانند کم‌خونی، اختلال حافظه، ضعف عضلانی و حتی تشنج ایجاد کند. افزون بر این، برخی تحقیقات ارتباط مصرف طولانی با افزایش خطر برخی سرطان‌ها، بیماری قلبی و پوکی استخوان را مطرح کرده‌اند.
گریسون تأکید می‌کند که قطع ناگهانی این داروها معمولاً با بازگشت شدیدتر اسید معده همراه است؛ وضعیتی که ممکن است چند روز تا چند ماه ادامه داشته باشد. این اتفاق باعث می‌شود بیماران فکر کنند همچنان به دارو نیاز دارند و مصرف را دوباره آغاز کنند.
او توصیه می‌کند برای توقف PPIs، کاهش دوز باید به‌صورت تدریجی و با فاصله چند هفته‌ای انجام شود و از فرآورده‌های آلژینات مانند گاویسکون برای کاهش سوزش موقت استفاده شود. همچنین اصلاح سبک غذا خوردن، کاهش استرس، پرهیز از محرک‌هایی مانند قهوه، شکلات و گوجه‌فرنگی و خوردن آرام غذا نقش مهمی در کنترل طبیعی رفلاکس دارند.
۷. ملین‌ها
ملین‌های محرک معمولاً برای درمان یبوست تجویز می‌شوند و در کوتاه‌مدت می‌توانند بسیار مؤثر باشند، اما گریسون توضیح می‌دهد که مصرف طولانی آن‌ها خطر ایجاد وابستگی و کاهش توان طبیعی روده را به همراه دارد. این داروها با تحریک شدید عضلات روده عمل می‌کنند و اگر به‌صورت مداوم مصرف شوند، روده به تحریک خارجی وابسته می‌شود و عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد. کوچک‌ترین نشانه یبوست، فرد را دوباره به سمت مصرف دارو می‌کشاند و این چرخه ممکن است ماه‌ها ادامه پیدا کند. عوارض کوتاه‌مدت نیز شامل گرفتگی شکم، تهوع، اسهال، نفخ و ناراحتی گوارشی است که در مصرف مداوم تشدید می‌شود.
به‌جای ادامه استفاده از ملین‌های محرک، گریسون پیشنهاد می‌کند از روش‌های ایمن‌تر و پایدارتر استفاده شود. افزایش مصرف فیبر، نوشیدن حداقل دو لیتر آب در روز و استفاده از ملین‌های حجیم‌کننده مانند فایبوگل یا محلول‌های ماکرگول می‌تواند یبوست را بدون ایجاد وابستگی درمان کند.
او تأکید می‌کند که بسیاری از بیماران به دلیل ناآگاهی از نقش آب در عملکرد فیبر با مشکل روبه‌رو می‌شوند؛ چون فیبر بدون آب کافی نه تنها یبوست را بهتر نمی‌کند بلکه می‌تواند آن را شدیدتر کند.
ضرورت بازنگری در مصرف داروهای رایج
با وجود آنکه بسیاری از داروها و کرم‌های رایج برای تسکین درد، کنترل التهاب یا بهبود علائم کوتاه‌مدت تجویز می‌شوند، مصرف طولانی‌مدت آن‌ها بدون نظارت پزشکی می‌تواند بیماران را در معرض خطر اعتیاد، وابستگی، عوارض جدی یا اختلال عملکرد طبیعی بدن قرار دهد. آگاهی از این مخاطرات و بررسی دوباره نسخه‌های طولانی‌مدت، به‌ویژه برای داروهایی مانند مسکن‌های شبه‌افیونی، داروهای اعصاب، کرم‌های استروئیدی و مهارکننده‌های پمپ پروتون، برای حفظ سلامت ضروری است.
|
مطالب پیشنهادی از سراسر وب |
