داستان شیرازی‌ها و تشکیل تمدن در آفریقا؛ مهاجران ایرانی چگونه سر از تانزانیا درآوردند؟
بازی دوستانه‌ی ایران و تانزانیا، تیم ۱۰۷ رنکینگ فیفا که حتی به صعود به جام جهانی نزدیک هم نشد، چندان در شأن تیمی که ماه‌ها پیش صعودش را به جام جهانی قطعی کرد نیست. تیمی که می‌خواهد در جام جهانی زنگ تفریح نشود، به محک‌های جدی‌تری در دیدارهای تدارکاتی نیاز دارد و بازی با تانزانیا ماقبل هرگونه ارزیابی است.
اما ایران و تانزانیا، قرن‌ها پیش تبادل‌های فرهنگی بسیار زیادی داشته‌اند و بسیاری از فرهنگ‌های جنوب شرقی آفریقا متأثر از تمدن ایرانی است. براساس روایات تاریخی، طی قرن ۹ تا ۱۱ میلادی یعنی همزمان با دوران آل بویه، گروه‌هایی از ایرانی‌ها به‌ویژه بازرگانان و دریانوردان اهل شیراز و سواحل خلیج فارس، به‌خصوص بندر سیراف در بوشهر، رهسپار شرق آفریقا شدند. هدف آن‌ها از این سفرها، داد و ستد و تجارت طلا، عاج، ادویه و حتی برده بود اما با گذشت زمان، بخشی از این گروه‌های ایرانی در سواحل جنوب شرقی آفریقا مثل زنگبار (تانزانیای امروزی)، مومباسا (در کنیا) و کیلوه (در شرق تانزانیا) ساکن شدند و در برخی مناطق هم با گرفتن قدرت سیاسی، دولت تشکیل دادند.
روایت‌هایی وجود دارد که گروهی از اشراف‌زادگان شیرازی از ایران به جزیره‌ی کیلوه واقع در تانزانیای کنونی رفتند و در آن‌جا «سلسله‌ی شیرازی‌ها» یا «افرو شیرازی» را بنا نهادند. این سلسله حاکم بخش‌هایی از آفریقا از جمله زنگبار شدند و به گسترش فرهنگ ایرانی پرداختند. نکته‌ی جالب اینکه زبان سواحیلی که زبان اصلی شرق آفریقا است، متشکل از واژه‌های فارسی و عربی زیادی است که یادگار مهاجران شیرازی است.
شیرازی‌ها چگونه به آفریقا مهاجرت کردند؟
منابع سواحیلی و عربی از شخصی به‌نام «علی بن حسن شیرازی» به‌عنوان یک شاهزاده‌ی ایرانی در دوره آل بویه یاد می‌کنند که در کیلوا در ۲۴۰ کیلومتری جنوب دارالسلام، پایتخت تانزانیا «امپراتوری زنگ» یا «افروشیرازی» را تشکیل داد. در واقع‌نگاری کیلوا گفته شده دلیل مهاجرت مسلمانان شیراز به شرق آفریقا، یک خشکسالی شدید در سرزمین پارس (فارس) بوده و با توجه به آوازه‌ای که از سیّاحان ایرانی از زنگبار (سرزمین سیاه‌ها) شنیده بودند، ترجیح دادند به‌جای هند راهی زنگبار شوند و پس از چند ماه سفر دریایی، به کیلوا، ساحل شرقی تانزانیا رسیدند.
مسلمانان شیرازی یک «دولت‌شهر» را تشکیل دادند که هنوز هم مساجد و خانواده‌های مسلمان را آن حضور دارند. علی بن حسن شیرازی، رهبر شیرازی‌های مهاجر به شرق آفریقا بود که حاکم ایالت شیراز در دوران آل بویه بود که حوالی سال ۹۷۵ میلادی کابوسی می‌بیند که یک موش غول‌پیکر با فک‌های آهنین در حال جویدن ستون‌های قصرش در شیراز است. او این کابوس را نشانه ضرر و ناراحتی تعبیر کرد و همراه با خانواده و مریدان وفادارش با هفت کشتی از شیراز راهی شرق آفریقا شدند.
سلسله شیرازی‌ها در آفریقا
او که پس از رسیدن به آفریقا با یک زن اتیوپیایی ازدواج کرد، به همراه خاندانش در زنگبار و جزایر کومور (قمر) ساکن شدند. آن‌ها یک دولت‌شهر در جزایر شرق آفریقا ایجاد کردند و یک محور تجارتی از موگادیشو (پایتخت سومالی کنونی) تا سوفالا در موزامبیک کنونی تشکیل دادند.
امپراتوری شیرازی‌ها در زنگبار از سال ۹۵۷ میلادی تا حوالی سال ۱۵۰۰ میلادی طول کشید و در نهایت ورود پرتغالی‌ها، محور قدرت را تغییر داد. با این حال حضور ایرانی‌ها باعث شد کیلوا به مرکز تجارت طلا در قاره آفریقا تبدیل شود و حکومت زنگ، بزرگ‌ترین و منسجم‌ترین حکومت سواحل شرق آفریقا در آن عصر بود. سلسله شیرازی‌ها در زنگبار، مجموعاً ۱۸ حاکم داشت.
یکی از اقدام‌های جالب ایرانی‌ها در سرزمین زنگبار، ازدواج با آفریقایی‌ها بود و آفریقایی‌های حاصل از این ازدواج نیز شیرازی خوانده می‌شوند. هنوز هم مردمانی از نژاد شیرازی در تانزانیا زندگی می‌کنند که حالا به زبان سواحیلی صحبت می‌کنند اما مذهب آن‌ها اسلام سنی است.
شواهد حضور شیرازی‌ها در تانزانیا
برخی می‌گویند نبود شواهدی از رسوم و گفتار فارسی و فقدان اسناد کم باستان‌شناسی که به اسکان ایرانیان در آفریقا، مواردی هستند که روایت ایرانی بودن شیرازی‌ها را دشوار می‌کنند. اگرچه بقایای چند بنای قدیمی در تانزانیا به بازرگانان شیرازی نسبت داده شده است. همچنین ۴۵۸ سکه نقره ضرب شده به نام «بهرام» در بقایای قصر باستانی «پمبا» نشان می‌دهد ایرانیان ساکن این جزیره بوده‌اند.
وجود رسم‌الخط کوفی در مسجدی در زنگبار با بقایای خط کوفی پیدا شده در بندر سیراف در بوشهر ایران شبیه یکدیگر هستند که به گفته تاریخ‌نگاران، این امر نشان‌دهنده سکونت دائمی مسلمانان ایرانی در سواحل شرق آفریقا است. ایرانی‌ها برای سکونت در زنگبار، مسجد، قصر و شهر ساخته‌اند.
همچنین با توجه به این میراث، شهرداری‌های شیراز و زنگبار در مرداد ۱۴۰۳ پیش‌نویس خواهرخواندگی امضا کردند تا برای توسعه‌ی فرهنگی و گردشگری پیرامون تاریخ شیرازی‌ها همکاری کنند.
با گذشت سال‌ها، بار دیگر مسیر ایرانی‌ها و تانزانیایی‌ها به یکدیگر گره خورد، اما این‌بار در قالب یک دیدار دوستانه در زمین فوتبال.
منبع+
|
مطالب پیشنهادی از سراسر وب |
