وزن فهرست‌ها، ملاک پیروزی در انتخابات تناسبی

باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمد امیرحسینی – انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا و انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری در روز ۱۱ اردیبشهت ۱۴۰۵ برگزار می‌شود.

انتخابات شورا‌ها دو وجه تمایز دارد؛ یکی اینکه به‌صورت تمام الکترونیک برگزار می‌شود و دومین مورد که تا کنون در کشور سابقه نداشته، این است که با یک نظام جدید انتخاباتی برگزار می‌شود و آن برگزاری انتخابات به‌صورت تناسبی است البته با توجه به اینکه انتخابات تناسبی برای اولین‌بار است که در کشور اجرا می‌شود به همین دلیل به‌صورت آزمایشی فقط در تهران برگزار می‌شود و در صورت موفقیت‌آمیز بودن، در سال‌های آینده برای انتخابات دیگری که در کشور برگزار می‌شود از این شیوه استفاده خواهد شد.

قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران در تاریخ ۱۳۷۵/۳/۱ به تصویب مجلس چهارم رسیده است و قانون اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۴۰۲/۵/۱ به تصویب مجلس یازدهم رسید، اما برای تناسبی برگزار کردن انتخابات نیاز بود که مجلس ابهامات برگزاری انتخابات تناسبی شورا‌ها را رفع کند.

براین اساس نمایندگان مجلس دوازدهم در جلسه علنی مورخ ۲۳ مهر ۱۴۰۴ کلیات و جزئیات طرح استفساریه ماده (۲۴) قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران و دهیاران را تصویب کردند که در جزئیات آن آمده است: 

الف – در ماده (۲۴) قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور و انتخاب شهرداران و دهیاران مصوب ۱/۳/ ۱۳۷۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی آیا منظور از «آرای صحیح ماخوذه» در تعیین سهم نامزد‌های منفرد و همچنین سهم فهرست‌ها، «آرای صحیح ماخوذه همه نامزد‌ها اعم از منفرد و عضو فهرست‌ها» می‌باشد؟
پاسخ: بلی
 
ب -در بند (۳) ماده (۲۴) آیا کرسی‌های توزیع نشده با رعایت سقف تعداد کرسی‌های اعضای اصلی حوزه انتخابیه، بین فهرست یا فهرست‌ها یا نامزد‌های منفرد به ترتیب از بالاترین سهم که عدد صحیح و اعشار آنها بیشتر از سایرین باشد، به صورت یک به یک اختصاص داده می‌شود؟
پاسخ: بلی

پ – در صورت عدم احراز رتبه‌های یک تا سقف کرسی‌های حوزه انتخابیه توسط نامزد‌های منفرد موضوع بند (۳) ماده (۲۴) قانون، آیا کرسی‌های فاقد منتخب در سهمیه منفردین، بر اساس صدر بند یاد شده بین فهرست‌ها توزیع خواهد شد؟
پاسخ: بلی

نحوه شمارش آرا در انتخابات تناسبی

یکی از سوالاتی که درخصوص انتخابات تناسبی وجود دارد این است که نحوه شمارش آرا به چه صورت است.

محمدصالح جوکار رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌های مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با خبرنگار رونویسگفت: بحث نظام انتخاباتی تناسبی به این گونه است که هر فهرستی ارائه می‌شود، براساس وزنی که دارد مثلا ۶۰ درصد آرا را کسب کرده و ۴۰ درصد باقی‌مانده نیز به فهرست‌هایی می‌رسد که آرای کمتری کسب کرده‌اند، مثلاً ۳۰ یا ۲۰ درصد بوده است که محاسبه آن به این صورت است که مجموع آرای یک فهرست تقسیم بر کل آرای مأخوذه صحیح می‌شود و نسبتی به دست می‌آید مثلاً این نسبت ۴۰ درصد می‌شود و ۴۰ درصد کرسی‌های شورا به آن فهرست تعلق می‌گیرد.

نماینده مردم یزد، اشکذر، بخش ندوشن و دهستان سورک در مجلس اظهار کرد: در خوانش آرا نیز از بالاترین آرایی که در این فهرست است تا سقف مجموع نمایندگانی که آن فهرست باید در شورا داشته باشد مثلا برای مثال سهمش پنج درصد می‌شود و اگر شورای شهر تهران ۲۱ نفر عضو داشته باشد فهرستی که ۴۰ درصد آرا را به خود اختصاص داده باشد به همان نسبت تعداد اعضایش مشخص می‌شود و از بالاترین رای خوانده می‌شود تا پایین که به حدنصاب برسد و مابقی آن خوانده نمی‌شود. فهرست بعدی نیز بر اساس درصد آرایی که دارد، تعداد اعضایش مشخص خواهد شد مثلاً سه نفر که در این حالت نیز از بالاترین رای آن فهرست شروع می‌شود تا سقف سه نفر.

این نماینده مجلس بیان کرد: در خصوص نامزد‌های منفرد مجموع آرای آنان بر کل آرای مأخوذه صحیح تقسیم می‌شود تا درصد سهم آنان مشخص شود سپس شمارش آرا از بالاترین رای شروع می‌شود و تا تعداد کرسی‌هایی که به این افراد تعلق می‌گیرد مشخص شود و در نهایت، شورا شکل می‌گیرد.

انتخابات تناسبی می‌تواند زمینه حضور احزاب در انتخابات را تقویت کند و جلوی اینکه داوطلبان به‌صورت لیستی وارد انتخاب شوند را بگیرد.

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در اولین همایش هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شورا‌های اسلامی کشور با هیأت‌های عالی نظارت استان‌ها که در روز (دوشنبه، ۱۴ مهر ۱۴۰۴) برگزار شد با تأکید بر اینکه ما باید به سمت انتخابات حزبی برویم که تناسبی شدن انتخابات نیز در این راستا است، گفت: انتخابات تناسبی که فعلا قرار است در شهر تهران انجام شود باید به تدریج در انتخابات شورا‌ها به کل کشور تسری پیدا کند و در انتخابات مجلس نیز باید جهت‌گیری ما برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی باشد. اینکه انتخابات به صورت تناسبی برگزار شود در پیشرفت کشور، انسجام مردم، فعالیت‌های مردمی و مشارکت آنها موثر است.
 
با پیروزی انقلاب اسلامی انتخابات متعددی در کشور انجام شده که برگزاری انتخابات به‌صورت تناسبی می‌تواند یک تجربه جدیدی برای کشور باشد که در صورت موفقیت و ایجاد عدالت انتخاباتی می‌تواند در انتخابات بعدی هم مورد استفاده قرار بگیرد.