حذف تدریجی ایران از نقشه نمایشگاهی منطقه

علی رجب ‌زاده هشدار داد که سیاست ‌های ناپایدار، ضعف زیرساخت و مداخله دولتی، نمایشگاه‌ های ایران را در معرض انزوا و کاهش مشارکت بین ‌المللی قرار داده است.

صنعت نمایشگاهی در جهان امروز دیگر تنها محلی برای ارائه محصولات یا خدمات نیست، بلکه بستری برای شکل دهی به تعاملات تجاری، انتقال فناوری و توسعه بازار محسوب می شود. در ایران اما این صنعت، در میانه ظرفیت های گسترده و بحران های ساختاری قرار دارد؛ جایی که نگاه سنتی، تصمیمات ناپایدار و فقدان زیرساخت های حرفه ای مانع شکوفایی واقعی آن شده است. علی رجب زاده، از فعالان این حوزه در گفت و گو با تیتر کوتاه از وضعیت فعلی، چالش ها، فرصت ها و آینده صنعت نمایشگاهی کشور می گوید.

چهره دوگانه صنعت نمایشگاهی ایران

وضعیت فعلی صنعت نمایشگاهی را چطور ارزیابی می کنید؟ چه چالش ها، ظرفیت ها و فرصت هایی در این صنعت وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد؟

صنعت نمایشگاهی ایران در مرحله ای ایستاده که به خوبی می توان گفت میان ظرفیت و بحران معلق مانده است و امروز در وضعیتی قرار دارد که می توان آن را حاصل ترکیب استعدادهای بالقوه و سیاست گذاری های ناکارآمد دانست. از یک سو، بازار داخلی بزرگ و توان صنایع ایرانی در حوزه هایی مثل مواد غذایی، دارو، ماشین آلات و انرژی، فرصت کم نظیری برای تبدیل ایران به قطب نمایشگاهی منطقه ایجاد کرده است. اما از سوی دیگر، مجموعه ای از مشکلات ساختاری، تصمیمات ناپایدار، فضای مبهم سیاست خارجی و نبود مدل دیپلماسی تجاری مشخص، عملاً این ظرفیت ها را خنثی کرده است.

ما همچنان با زیرساخت هایی مواجه ایم که به هیچ وجه در حد استانداردهای جهانی نیستند. خدمات لجستیکی، بانکی و حتی تسهیلات ساده  مرتبط با ورود و خروج کالا و بازدیدکننده خارجی، پرهزینه، زمان بر و پرریسک است. در کنار این ضعف زیرساختی، تصمیمات دولتی ناهماهنگ و تغییرات ناگهانی در سیاست ها، فضایی پرریسک برای برگزارکنندگان و مشارکت کنندگان نمایشگاهی ایجاد کرده است.

در کنار این موارد، نبود استانداردهای حرفه ای و نگاه سنتی به نمایشگاه به عنوان «محل غرفه سازی» و نه «ابزار توسعه بازار» باعث شده بسیاری از رویدادهای ما در همان سطح اولیه متوقف شوند. با این حال، ظرفیت بزرگی در صنایع صادرات محور کشور وجود دارد که اگر سیاست گذاری اقتصادی و خارجی ما ثبات پیدا کند، می تواند نمایشگاه های ایران را به مرکز تعاملات تجاری منطقه تبدیل کند. مسیر اصلاح از سیاست گذاری های دولتی آغاز می شود: دولت باید از نقش مداخله گر خود عقب نشینی کرده و بیشتر بر ایجاد زیرساخت های قابل اعتماد، خدمات بانکی بین المللی و سیاست های خارجی پایدار تمرکز کند. بدون این اصلاحات، هیچ کدام از مزیت های ذاتی ما به فرصت اقتصادی واقعی تبدیل نخواهد شد.

نمایشگاه های جهانی؛ از تجربه حضور تا بازگشت سرمایه

نمایشگاه های جهانی در سال های اخیر چگونه توانسته اند جذابیت خود را برای مشارکت کنندگان حفظ کنند؟

برگزارکنندگان نمایشگاه های بزرگ دنیا این نکته مهم را درک کرده اند که جذابیت واقعی در «تجربه حضور» نهفته است، نه صرفاً در شکل غرفه سازی یا تبلیغات. برگزارکنندگان حرفه ای از دوران کرونا به بعد مسیر جدیدی را آغاز کردند؛ آن ها نمایشگاه را به فضایی برای تعامل واقعی، آموزش، انتقال دانش و شبکه سازی مؤثر تبدیل کردند. امروز هر شرکت خارجی که در یک نمایشگاه معتبر شرکت می کند، به دنبال بازگشت سرمایه است، نه صرف حضور نمادین.

در واقع، مفهوم بازگشت سرمایه برای مشارکت کننده جایگزین مفهوم صرفاً “حضور در نمایشگاه” شد. پلتفرم های ارتباطی هوشمند، برنامه ریزی جلسات تجاری از پیش و خدمات تحلیلی داده محور، به شرکت ها کمک کرد تا حضور خود را هدفمند و قابل اندازه گیری کنند.

در ایران اما هنوز این نگاه سنتی حاکم است که نمایشگاه فقط مکانی برای پر کردن سالن هاست. کمتر برگزارکننده ای روی کیفیت مخاطب، تطابق رویداد با نیاز صنعت یا ابزارهای دیجیتال بازاریابی سرمایه گذاری می کند. ما هنوز به مدل های قدیمی تکیه داریم، در حالی که دنیا با سرعت در حال حرکت به سمت نمایشگاه های هوشمند و تخصصی است. اگر بخواهیم دوباره در نقشه نمایشگاهی منطقه جایگاه پیدا کنیم، باید نگاهمان را از «برگزاری» به «خلق ارزش» تغییر دهیم.

نقش دولت؛ حمایت یا مانع توسعه؟

نقش حمایت های دولتی در رونق یا تضعیف نمایشگاه ها چگونه است؟

 در تمام دنیا دولت ها از صنعت نمایشگاهی حمایت می کنند، اما نوع این حمایت تعیین کننده است. تجربه جهانی ثابت کرده که نقش دولت در صنعت نمایشگاهی باید تسهیل گر و پشتیبان باشد، نه مداخله گر. در کشورهایی مثل آلمان، چین یا کره جنوبی، دولت ها زیرساخت و بستر را فراهم می کنند تا بخش خصوصی کار خود را انجام دهد. اما در ایران، مشکل از جایی آغاز می شود که دولت می خواهد خود را “صاحب نمایشگاه” بداند.

متأسفانه حمایت دولتی اغلب به دخالت مستقیم، توزیع رانت و تصمیمات غیرکارشناسی تبدیل می شود. نمونه اش صدور مجوزهای غیرشفاف، تغییرات ناگهانی در سیاست های ارزی و اعمال محدودیت های غیرضروری است که فقط فضای فعالیت را برای بخش خصوصی تنگ تر کرده است.

اگر دولت واقعاً قصد حمایت دارد، باید به جای حضور در میدان، از بیرون آن را مدیریت کند. وظیفه دولت تضمین ثبات، امنیت سرمایه گذاری و کاهش بوروکراسی است، نه اداره کردن سالن های نمایشگاهی. هر زمان که دولت وارد رقابت با بخش خصوصی شده، نتیجه اش تضعیف کل صنعت بوده است. صنعت نمایشگاهی ایران برای رشد، بیش از هر چیز به اعتماد و آزادی عمل نیاز دارد.

آینده نمایشگاه ها؛ پیوند فناوری و تجربه انسانی

آینده صنعت نمایشگاهی جهان را در پنج سال آینده چگونه پیش بینی می کنید؟

به نظر من آینده صنعت نمایشگاهی در جهان، ترکیبی از فناوری و تجربه انسانی است. دوران نمایشگاه های عمومی و بی هدف رو به پایان است. جهان به سمت رویدادهای تخصصی، هوشمند و داده محور حرکت می کند. نمایشگاه های موفق آینده، پلتفرم هایی خواهند بود که قبل و بعد از رویداد نیز ارتباط میان تولیدکننده و خریدار را حفظ کنند.

در پنج سال آینده، ارزش حضور فیزیکی از بین نخواهد رفت، اما شکل آن تغییر خواهد کرد. شرکت ها دیگر به دنبال نمایش محصول نیستند؛ به دنبال ساخت رابطه و شناخت بازار هستند. در چنین فضایی، کشورهایی موفق خواهند بود که یک ساختار نمایشگاهی انعطاف پذیر، بین المللی و حرفه ای داشته باشند. متأسفانه در ایران هنوز درگیر چالش هایی هستیم که دنیا سال هاست از آن عبور کرده است. اگر همین روند ادامه پیدا کند، خطر حذف تدریجی از نقشه نمایشگاهی منطقه کاملاً واقعی است.

مکانیزم ماشه؛ شوک جدید به بدنه صنعت نمایشگاهی

فعال شدن مکانیزم ماشه چه تأثیری بر صنعت نمایشگاهی کشور خواهد داشت و چه تأثیری بر میزان مشارکت سایر کشورها در نمایشگاه های داخلی می گذارد؟

فعال شدن مکانیزم ماشه بدون تردید فضای نمایشگاهی کشور را با شوک جدیدی مواجه خواهد کرد. این مکانیزم، صرفاً یک تصمیم سیاسی نیست، بلکه پیام مستقیمی به فعالان اقتصادی بین المللی می دهد که حضور در ایران ریسک پذیر است. با فعال شدن دوباره تحریم ها، شرکت های بین المللی به دلیل ریسک های بانکی و بیمه ای، حضور خود را در نمایشگاه های ایران به حداقل خواهند رساند.

آن ها نه می توانند به راحتی نقل وانتقال مالی انجام دهند، نه از بیمه های بین المللی استفاده کنند و نه تضمینی برای امنیت قراردادهایشان دارند. نتیجه روشن است: کاهش مشارکت خارجی و انزوای تدریجی نمایشگاه های داخلی. در چنین شرایطی، دولت معمولاً به جای حل مسئله، به سمت نمایش های تبلیغاتی می رود تا حضور چند کشور محدود را بزرگ نمایی کند، در حالی که بدنه واقعی صنعت در رکود فرو می رود.

اگر قرار است این صنعت در دوره تحریم زنده بماند، باید واقع بین بود. تنها راهکار، تمرکز بر بازارهای منطقه ای، تسهیل حضور شرکت های همسایه و توسعه نمایشگاه های دیجیتال است. اما این راهکار هم تا زمانی که سیاست خارجی ما تنش زا باشد، بیشتر شبیه یک مسکن موقت است تا درمان مؤثر.

الگوهای جهانی؛ تجربه آلمان، امارات و چین برای ایران

چه الگوهایی از کشورهای موفق مثل آلمان، امارات یا چین قابل استفاده در ایران است؟

رجب زاده: آلمان با مدیریت حرفه ای و استقلال برگزارکنندگانش ثابت کرد که دولت نباید متولی باشد، بلکه باید پشتیبان باشد و در عمل نشان داد که کیفیت اجرا و استقلال حرفه ای چگونه می تواند یک کشور را به مرجع جهانی صنعت نمایشگاهی تبدیل کند. ساختار Messe های آلمان و نقش نهادهای صنفی قدرتمند در نظارت و ارتقای استانداردها الگویی است که ما باید جدی بگیریم.

در مقابل، امارات با نگاهی کاملاً اقتصادی و جهانی، زیرساخت های مدرن، تسهیلات بانکی و سیاست ویزای آسان را به عنوان مولفه های اساسی دیپلماسی تجاری خود به کار گرفت و موفق شد دوبی را به پایتخت نمایشگاهی خاورمیانه تبدیل کند. چین نیز با تکیه بر نمایشگاه هایی چون Canton Fair، نمایشگاه را از یک رویداد تجاری به موتوری برای صادرات بدل کرد.

وجه مشترک این کشورها در ثبات تصمیم گیری و احترام به تخصص است. هیچ کدام از آن ها با دستور و بخشنامه رشد نکردند، بلکه با برنامه ریزی بلندمدت و مشارکت واقعی بخش خصوصی پیش رفتند. در ایران تا زمانی که تصمیم گیری در سطح سیاسی باقی بماند و فعالان این حوزه درگیر مجوز و موانع اداری باشند، هیچ الگویی قابل پیاده سازی نخواهد بود.

ما باید بپذیریم که توسعه صنعت نمایشگاهی، پیش نیاز رشد اقتصادی است، نه نتیجه آن. اگر دولت به جای مالکیت، نقش تنظیم گر و پشتیبان را بپذیرد و زیرساخت ها را برای بخش خصوصی واقعی فراهم کند، ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت انسانی خود می تواند در کمتر از ده سال به مرکز نمایشگاهی منطقه تبدیل شود. اما اگر همین مسیر بی برنامه ادامه یابد، صنعت نمایشگاهی هم مانند بسیاری از بخش های دیگر، قربانی سیاست های کوتاه مدت و بی ثبات خواهد شد.

تیترکوتاه مدیا

سرمایه‌گذاری برای تولید؛ کدام سرمایه، کدام تولید؟

وبگردی