علل و راه‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر در نوجوانان
دوران نوجوانی یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین مراحل رشد انسان است. در این دوران، مغز نوجوان هنوز در حال بلوغ است و نسبت به مغز بزرگسالان، تمرکز بیشتری بر پاداش و ریسک‌پذیری دارد. نوجوانان در مسیر کشف هویت شخصی خود، معمولاً برای کسب آزادی بیشتر والدین را تحت فشار قرار می‌دهند؛ فرآیندی که می‌تواند برای والدین چالش‌برانگیز باشد.
اما در این میان، خطر بزرگی وجود دارد: نوجوانانی که به تجربه مواد مخدر یا دیگر مواد روی می‌آورند و سلامت خود را در معرض تهدید قرار می‌دهند. مغز در حال رشد آن‌ها در برابر تغییرات عصبی ناشی از مصرف مواد بسیار آسیب‌پذیر است.
بنابراین، گفت‌وگوی شفاف و آگاهانه با نوجوان درباره پیامدهای مصرف مواد و اهمیت انتخاب‌های سالم می‌تواند یکی از مؤثرترین راه‌های پیشگیری باشد.
چرا نوجوانان به مصرف مواد تمایل پیدا می‌کنند؟
دلایل متعددی می‌تواند نوجوانان را به سمت مصرف یا سوءمصرف مواد سوق دهد. عواملی مانند ویژگی‌های شخصیتی، نوع تعاملات خانوادگی یا حتی سطح راحتی آن‌ها با همسالان نقش مهمی ایفا می‌کنند. عوامل خطر رایج برای سوءمصرف مواد در نوجوانان شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی اعتیاد یا مصرف مواد
- وجود اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا ADHD
- رفتارهای تکانشی و ریسک‌پذیر
- تجربه حوادث آسیب‌زا مانند تصادف یا آزار
- عزت نفس پایین یا احساس طردشدگی اجتماعی
در محیط‌های اجتماعی، احتمال مصرف برای نخستین بار افزایش می‌یابد. بسیاری از نوجوانان ابتدا با الکل یا نیکوتین شروع می‌کنند، چراکه این مواد برای بزرگسالان قانونی‌اند و ظاهراً بی‌خطرتر به نظر می‌رسند، در حالی‌که برای نوجوانان به‌هیچ‌وجه ایمن نیستند.
تمایل به پذیرفته شدن در جمع همسالان از دیگر دلایل شایع است. اگر دوستان نوجوانی مواد مصرف کنند، او نیز ممکن است احساس کند برای پذیرفته شدن باید همین کار را انجام دهد. در برخی موارد، این تجربه برای افزایش اعتماد‌به‌نفس یا مقابله با استرس و تنهایی انجام می‌شود.
همچنین، کنجکاوی، تمایل به سرکشی از قوانین خانواده یا تصور اشتباهِ «برای من اتفاقی نمی‌افتد» از دیگر دلایل معمول مصرف مواد در این سن است.
پیامدهای خطرناک سوءمصرف مواد در نوجوانان
سوءمصرف مواد در نوجوانی می‌تواند پیامدهای جدی جسمی، روانی و اجتماعی داشته باشد. برخی از این اثرات عبارت‌اند از:
- وابستگی و اعتیاد
- قضاوت ضعیف در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی یا شخصی
- فعالیت جنسی پرخطر، رابطه جنسی ناایمن یا بارداری ناخواسته
- تشدید یا بروز اختلالات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب
- رانندگی تحت تأثیر مواد و افزایش احتمال تصادف
- افت تحصیلی، غیبت و کاهش تمرکز در مدرسه
اثرات مواد مختلف بر سلامت نوجوانان
ممکن است که نوجوانان به سراغ مواد قانونی مانند الکل و تنباکو، داروهای تجویزی دیگران یا حتی مواد غیرقانونی بروند. در برخی موارد، محصولات خانگی با ترکیبات شیمیایی نیز برای ایجاد مسمومیت استنشاق می‌شوند.
- کوکائین: خطر سکته، حمله قلبی و تشنج
- اکستازی: خطر نارسایی قلبی و کبدی
- استنشاقی‌ها: آسیب به قلب، ریه، کبد و کلیه
- ماری‌جوانا: اختلال در حافظه، یادگیری و تمرکز؛ افزایش خطر روان‌پریشی و افسردگی
- مت‌آمفتامین: رفتارهای روان‌پریشی و پرخاشگری
- مواد افیونی (اوپیوئیدها): خطر مرگ ناشی از اُوردوز
- سیگارهای الکترونیکی (ویپ): وابستگی به نیکوتین، آسیب ریه و قرارگیری در معرض فلزات سنگین
چگونه درباره مصرف مواد با نوجوان خود صحبت کنیم؟
شروع این گفت‌وگو می‌تواند دشوار باشد، اما انتخاب زمان و مکان مناسب بسیار اهمیت دارد. گفت‌وگو را زمانی انجام دهید که هر دو آرام هستید، بدون حواس‌پرتی و در محیطی امن. از بحث و خشم خودداری کنید. نکات کلیدی در گفت‌وگو:
- به دیدگاه نوجوان گوش دهید. از سخنرانی خودداری کنید و اجازه دهید که آزادانه صحبت کند.
- دلیل‌های واقعی برای مصرف نکردن مواد را توضیح دهید (مانند تأثیر بر ورزش، سلامت یا آینده).
- پیام‌های رسانه‌ای را تحلیل کنید. درباره نحوه نمایش مواد در فیلم‌ها و شبکه‌های اجتماعی گفت‌وگو کنید.
- راه‌های نه گفتن به فشار همسالان را تمرین کنید.
- در مورد تجربه خودتان صادق باشید. اگر در گذشته مصرف کرده‌اید، نتیجه و درس آن را توضیح دهید.
راهبردهای مؤثر برای پیشگیری
برای محافظت از نوجوان در برابر مصرف مواد، والدین می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:
- نظارت بر فعالیت‌ها و تشویق به شرکت در برنامه‌های سالم
- تعیین قوانین روشن درباره حضور در مهمانی‌ها یا سوار شدن با راننده‌ای که مواد مصرف کرده است
- شناخت دوستان نوجوان و آگاهی از روابط اجتماعی او
- مدیریت داروهای موجود در خانه
- تحسین و تقویت رفتارهای سالم برای ایجاد پیوند قوی والد–فرزند
- الگوی مثبت بودن در مصرف مسئولانه الکل یا پرهیز از مواد غیرقانونی
نشانه‌های هشداردهنده سوءمصرف مواد
والدین باید به تغییرات رفتاری یا جسمی ناگهانی توجه کنند، از جمله:
- تغییر در دوستان، خواب، اشتها یا ظاهر
- کاهش علاقه به فعالیت‌های قبلی یا عملکرد ضعیف در مدرسه
- رفتارهای غیرمسئولانه و قضاوت ضعیف
- درخواست مکرر پول یا پنهان‌کاری
- یافتن قرص، ابزار یا بوی مواد در اتاق نوجوان
چه زمانی باید کمک حرفه‌ای گرفت؟
اگر شک دارید نوجوانتان درگیر مصرف مواد شده، سریع اقدام کنید. قبل از گفت‌وگو، با والد دیگر یا سرپرست هماهنگ شوید و هدف صحبت را مشخص کنید.
در گفت‌وگو، آرام و بدون قضاوت رفتار کنید و بر رفتار تمرکز داشته باشید نه شخصیت نوجوان. پس از گفت‌وگو، زمان بیشتری را با او بگذرانید و در فعالیت‌هایش حضور فعال داشته باشید.
در صورت نیاز، با مشاور، روان‌شناس یا پزشک متخصص تماس بگیرید. درمان زودهنگام می‌تواند از تبدیل مصرف تفننی به اعتیاد جلوگیری کند.
|
مطالب پیشنهادی از سراسر وب |
