بازنمایی جنسیت در فضای مجازی؛ چالش‌های نوظهور هویت‌یابی نوجوانان

رونویس– امروزه در فضای پیچیده رسانه‌های اجتماعی معاصر، اینفلوئنسر‌ها به عنوان کنشگران نوظهور، نقش بی‌بدیلی در بازتعریف مفاهیم هویتی و تصور از مفاهیم جنس و جنسیت برای افراد ایفا می‌کنند. این تأثیرگذاری در میان نوجوانان که در مرحله حساس شکل‌گیری هویت به سر می‌برند، با پیامد‌های عمیق روانی-اجتماعی همراه است.

از منظر علم جامعه‌شناسی فرهنگی، این پدیده را می‌توان در چارچوب نظریه بازنمایی رسانه‌ای و ساخت اجتماعی واقعیت تحلیل کرد، جایی که گفتمان‌های تولیدشده توسط اینفلوئنسر‌ها به تدریج به عنوان حقایق مسلم در اذهان نوجوانان نهادینه می‌شوند. غالب اساتید در کلاس‌های درسی اعلام می‌کنند که‌ای دانشجویان! مهمترین بحران نسل جدید بحران هویت است و وظیفه تک تک ماست که در این باره بررسی‌های گوناگون داشته و به راه حل‌های گوناگون دست یابیم.

مکانیسم تأثیرگذاری اینفلوئنسر‌ها بر سردرگمی هویتی نوجوانان از طریق فرایند‌های پیچیده جامعه‌پذیری ثانویه صورت می‌گیرد. در این فرایند، معیار‌های سنتی انتقال یافته از طریق نهاد‌های اجتماعی کلاسیک مانند خانواده و نظام آموزشی، به چالش کشیده شده و با الگو‌های رفتاری و ارزشی جدیدی جایگزین می‌شوند. این جایگزینی به ویژه در حوزه مفاهیم جنس و جنسیت که از حساس‌ترین مؤلفه‌های هویت فردی محسوب می‌شود، منجر به بروز نوعی آنومی فرهنگی می‌گردد که در آن نوجوانان فاقد چارچوب‌های هنجاری روشن برای تعریف خود هستند. در تبیین این پدیده از منظر علم روانشناسی اجتماعی، این وضعیت را می‌توان در قالب نظریه هویت اجتماعی بررسی کرد.

زمانی که نوجوانان با حجم عظیمی از بازنمایی‌های متناقض هویتی در فضای مجازی مواجه می‌شوند، فرایند همانندسازی و تفاوت‌گذاری هویتی آنان دچار اختلال می‌گردد. این بحران هویتی در موارد حاد می‌تواند به بروز پدیده‌هایی مانند اختلال هویت جنسیتی یا گرایش به رفتار‌های آزمایشی منجر شود که پیامد‌های بلندمدت روانی-اجتماعی در پی دارد. در سطح خرد، این تأثیرات در قالب تغییر الگو‌های مصرف فرهنگی، دگرگونی در سبک‌های زندگی و تحول در روابط بین‌فردی نوجوانان قابل مشاهده است. در سطح کلان نیز شاهد دگرگونی در نهاد‌های اجتماعی سنتی مرتبط با جامعه‌پذیری جنسیتی هستیم. خانواده و نظام آموزشی به عنوان کارگزاران اصلی انتقال ارزش‌های هویتی، بخشی از اقتدار نمادین خود را در این حوزه به اینفلوئنسر‌ها واگذار کرده‌اند و اعتیاد دیجیتال منجر به هویت یابی ناقص در برخی نوجوانان شده است.

راهکار‌های مقابله با این چالش نیازمند رویکردی چندسطحی است که هم به بازتعریف نقش نهاد‌های سنتی جامعه‌پذیری بپردازد و هم ظرفیت‌های انتقادی نوجوانان را در مواجهه با محتوای رسانه‌ای تقویت کند. به عقیده عمده اندیشمندان حوزه رسانه توسعه سواد رسانه‌ای، بازاندیشی در شیوه‌های تربیتی و ایجاد فضای گفت‌وگوی بین‌نسلی درباره مسائل هویتی از جمله بهترین راهکار‌ها در مواجهه با این پدیده محسوب می‌شوند.

منبع: مهر