«فرار از مشکلات» و «کسب لذت»؛ دو دلیل اصلی اعتیاد

رونویسـ به دنبال یک آرامش گذرا بود؛ اما پناهگاهی که ساخت، خانه‌ای روی شن بود؛ اعتیاد با وعده‌ آرامش، تمام زندگی‌اش را گرفت.استاد علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی ایران فرار از مشکلات مختلف زندگی و کسب لذت را مهمترین علت اعتیاد در افراد برشمرد.

اعتیاد یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی در ایران و جهان است که ریشه‌های گوناگون فردی، خانوادگی و اجتماعی دارد. افراد به دلایل متعددی به مصرف مواد مخدر یا محرک روی می‌آورند. از مهم‌ترین عوامل می‌توان به فشارهای روانی، بیکاری، فقر، مشکلات خانوادگی، نبود مهارت‌های زندگی، کنجکاوی، و تأثیر گروه همسالان اشاره کرد. برخی نیز برای فرار از اضطراب، افسردگی یا احساس تنهایی به مواد پناه می‌برند.در سال‌های اخیر تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی مانند تریاک به مواد صنعتی همچون شیشه و مخدرهای ترکیبی، مشکلات تازه‌ای ایجاد کرده است.

۴ میلیون ایرانی درگیر با اعتیاد

بر اساس آخرین تا سال ۱۴۰۲، بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در ایران به‌عنوان «مصرف‌کننده مستمر» مواد مخدر شناخته می‌شوند و در مجموع حدود ۴ میلیون نفر درگیر مصرف گاه‌به‌گاه یا وابستگی هستند. این آمار نسبت به دهه گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. همچنین بر اساس برآوردها، حدود ۶۰ درصد از معتادان را افراد زیر ۳۵ سال تشکیل می‌دهند؛ این رقم نشان می‌دهد که اعتیاد در میان جوانان همچنان یکی از نگرانی‌های اصلی جامعه است.در میان نوجوانان و جوانان، عواملی مانند فشار تحصیلی، کنجکاوی، کمبود تفریحات سالم، دسترسی آسان‌تر به مواد و ضعف در آموزش مهارت‌های مقابله‌ای نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.

 ۱۰ درصد دانشجویان در دام اعتیاد

نتایج پژوهش‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد که نرخ شیوع تجربه حداقل یک‌بار مصرف مواد در میان دانش‌آموزان دبیرستانی حدود ۳ تا ۵ درصد است و این رقم در دانشجویان بین ۸ تا ۱۰ درصد برآورد می‌شود.

اعتیاد نه تنها یک مشکل ارادی، بلکه یک اختلال پیچیده در عملکرد شبکه‌های مغزی است که نیاز به مداخلات متعدد و تخصصی دارد. اعتیاد دومین عامل مشکل‌ساز سلامت در کشور بوده و واقعیتی است که باید آن را بپذیریم و برای مقابله با آن باید از سطح اقدامات ظاهری عبور کرده و به ریشه‌های عمیق‌تر در مغز و جامعه توجه کرد.

محمد تقی جغتایی استاد علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس درباره چگونگی ابتلا به مواد مخدر و اعتیاد بیان داشت: در مغز مدار پاداش داریم که دوپامین ترشح می کندوی در توضیح مفهوم مدار پاداش گفت: این مدار با ترشح ماده‌ای به نام “دوپامین” در هنگام انجام کارهای لذت‌بخش یا دریافت پاداش فعال می‌شود. از جمله مثال‌هایی از فعالیت‌هایی که باعث فعال شدن مدار پاداش می‌شوند؛ مانند تماشای فوتبال، شرکت در مسابقه، انجام کار خیر، قبولی در کنکور و…است.این استاد علوم اعصاب با اشاره اهمیت دوپامین،تصریح کرد: دوپامین نقش مهمی در ایجاد احساس لذت و خوشایندی دارد. جغتایی با اشاره به تاثیر مواد مخدر بر مدار پاداش مغز خاطرنشان کرد: مصرف مواد مخدر باعث افزایش موقتی و غیرطبیعی سطح دوپامین در مغز می‌شود. این افزایش دوپامین باعث می‌شود فرد مصرف‌کننده احساس کند که تمرکزش بهتر شده یا لذت بیشتری می‌برد. (مثال: سیگار کشیدن برای تمرکز) وی متذکر شد: مصرف مداوم مواد مخدر باعث می‌شود که تولید طبیعی دوپامین در مغز کاهش یابد یا متوقف شود. در این حالت، فرد برای احساس لذت و عملکرد طبیعی، به مصرف مواد مخدر وابسته می‌شود.در نتیجه با گذشت زمان، فرد برای رسیدن به همان سطح لذت قبلی، مجبور به افزایش مصرف مواد مخدر می‌شود.

آسیب‌های ناشی از اعتیاد

این استاد علوم اعصاب ابراز کرد: مصرف بیش از حد مواد مخدر باعث درگیری مدارهای مختلف مغزی (۴ تا ۵ مدار) می‌شود و در نهایت درگیری این مدارها منجر به بروز عارضه‌های مختلف جسمی و روانی می‌شود.جغتایی با اشاره به تفاوت مواد مخدر صنعتی و سنتی،تصریح کرد:مواد مخدر صنعتی (مانند شیشه) به مراتب مخرب‌تر از مواد سنتی هستند.البته با وجود تفاوت در شکل ظاهری، ماده اصلی تشکیل‌دهنده بسیاری از مواد مخدر صنعتی یکسان است.وی اضافه کرد: مواد مخدر صنعتی با سرعت بیشتری نسبت به مواد سنتی باعث اعتیاد می‌شوند ؛مثلا یک یا دو بار مصرف در مقابل دفعات زیاد.

الکل و اعتیاد

این استاد علوم اعصاب با اشاره به اعتیادآور بودن الکل، افزود: الکل نیز یک ماده اعتیادآور است و مصرف آن می‌تواند منجر به وابستگی شود.وی با اشاره تفاوت در نوع ماده مصرفی در جوامع مختلف ابراز کرد: در جوامع مختلف، نوع ماده مخدر مورد استفاده متفاوت است؛:مثلاً تریاک در ایران و الکل در برخی کشورهای دیگر از رایج ترین مواد مخدر هستند.درمان اعتیاد:جغتایی با اشاره به نقش مهم تشخیص اعتیاد در فرد،بیان کرد: درمان اعتیاد در مراحل اولیه قبل از تخریب مدارهای عصبی امکان‌پذیرتر است.البته درمان اعتیاد باید به صورت چندجانبه و با در نظر گرفتن عوامل زیستی، روانی و اجتماعی انجام شود.

علل اعتیاد

این استاد علوم اعصاب تاکید کرد: اعتیاد دو دلیل اصلی دارد؛ لذت و یا فرار از مشکلات (اضطراب، استرس، ورشکستگی، طلاق، عدم موفقیت). برای درمان موفقیت‌آمیز اعتیاد، باید مشکلات زمینه‌ای که منجر به مصرف مواد شده‌اند نیز برطرف شوند. وی تصریح کرد: درمان اعتیاد نیازمند همکاری یک تیم متخصص شامل پزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی و حمایت جامعه است.روانشناس با ارائه راهکارهایی برای کنترل اضطراب و استرس به فرد کمک می‌کند.این استاد علوم اعصاب با اشاره نقش مددکار اجتماعی متذکر شد: مددکار اجتماعی با ارائه حمایت‌های اجتماعی و کمک به فرد برای بازگشت به جامعه، نقش مهمی در درمان ایفا می‌کند؛ ضمن اینکه داروهایی که توسط پزشکان و روانپزشکان تجویز می‌شوند نیز بخشی از فرآیند درمان هستند.

جغتایی افزود: اعتیاد یک بیماری پیچیده است که بر مدارهای مغزی تاثیر می‌گذارد. مواد مخدر صنعتی به مراتب خطرناک‌تر از مواد سنتی هستند.وی تاکید کرد: درمان اعتیاد نیازمند یک رویکرد چندجانبه و همکاری متخصصان مختلف است؛ضمن اینکه رفع مشکلات زمینه‌ای که منجر به اعتیاد شده‌اند، برای درمان موفقیت‌آمیز ضروری است.

منبع: فارس