دیگ سنگی یا آرام پز؟ رازی که ایرانی ها قرن ها پیش کشف کرده بودند

باشگاه خبرنگاران جوان – مردم در آمریکا و اروپا برای خرید اسلوکوکرهای ۲۰۰ دلاری صف می‌کشند تا غذایی سالم‌تر، خوش‌عطرتر و قابل‌هضم‌تر داشته باشند. دنیا تازه به «پخت آهسته» رسیده است؛ همان تکنیکی که ما سال‌ها در آبگوشت، خورش‌های قیمه‌سبزی، و حتی کله‌پاچه استفاده می‌کردیم.

در حالی که برندهای خارجی، اسلوکوکر یا همان آرام پز برقی را با عنوان «پخت سالم و کم‌حرارت» معرفی می‌کنند، ایرانی‌ها سال‌هاست با دیگ سنگی و قابلمه مسی دقیقاً همین کار را انجام می‌دهند البته بی‌سروصدا و بی‌تبلیغ!

داستان از اینجا جذاب‌تر می‌شود: نتایج تحقیقات جهانی حالا ثابت کرده همان روش‌هایی که مادربزرگ‌های ما با دست‌های چروک و تجربه‌شان انجام می‌دادند، واقعاً سالم‌تر، مغذی‌تر و هضم‌پذیرتر هستند.

پخت آهسته، همان چیزی که حالا جهان با نام‌هایی مثل Slow Cooking و Low-Heat Cooking می‌شناسد، به‌تازگی تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین ترندهای تغذیه سال ۲۰۲۵ شده است. مردم در آمریکا و اروپا برای خرید اسلوکوکرهای ۲۰۰ دلاری صف می‌کشند تا غذایی سالم‌تر، خوش‌عطرتر و قابل‌هضم‌تر داشته باشند. اما برای ما ایرانی‌ها این موج کمی خنده‌دار است؛ چون این همان روشی است که قرن‌هاست با دیگ سنگی، قابلمه مسی، تنور و حتی «سرگنجشکی روی شعله کم» انجام می‌دهیم.

پخت آهسته یک ویژگی مهم دارد: حرارت پایین و زمان زیاد. همین دو عامل باعث چند اتفاق مهم در غذا می‌شود: اول اینکه ساختار پروتئین‌ها به‌نرمی باز می‌شود و غذا به‌صورت طبیعی نرم و هضم‌پذیر می‌شود. دوم اینکه املاح و مواد معدنی از استخوان، مغز و گوشت آزاد می‌شوند و وارد آب غذا می‌شوند، کاری که در حرارت بالا ممکن نیست. سوم اینکه ترکیبات مضری که در سرخ‌کردن یا پخت سریع به‌وجود می‌آید، در پخت آهسته اصلاً شکل نمی‌گیرد.

اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم این همان دلیل محبوبیت «آبگوشت داغِ پُرپیاز مادربزرگ» است؛ آبی که پر از آهن، روی، منیزیم، کلاژن و پروتئین‌های قابل جذب است. در جهانی که مردم برای خرید مکمل‌های کلاژن هزینه‌های سنگین می‌کنند، ایرانی‌ها با یک دیگ سنگی و چند ساعت صبر به‌طور طبیعی به آن دسترسی دارند.

نمونه دیگر، خورش‌های ایرانی است. خورش قیمه‌سبزی، فسنجان یا قیمه‌بادمجان هیچ‌کدام با عجله درست نمی‌شوند. حتی اگر از یک آشپز حرفه‌ای بپرسید، می‌گوید: «خورشت باید جا بیفتد» ترجمه دقیق علمی‌اش یعنی: مواد باید آرام بپزند تا ترکیباتشان در هم ادغام و مواد مغذی آزاد شود.

سراغ کله‌پاچه که برویم، داستان جالب‌تر می‌شود. در دنیا حالا پخت آهسته برای استخراج ژلاتین و کلاژن از استخوان و مفصل مد شده است. ولی مگر ما سال‌ها همین کار را ساعت‌ها قبل از طلوع انجام نمی‌دادیم؟ ایرانی‌ها بدون اینکه بدانند، متخصص پخت کم‌حرارت بوده‌اند.

جذاب‌تر اینکه حتی ابزارهای آشپزی ایرانی دقیقاً برای همین روش طراحی شده‌اند:

• دیگ سنگی: نگهدارنده حرارت ثابت و یکنواخت

• قابلمه مسی: پخش یکنواخت حرارت

• تنور: پخت طولانی و خشک با حرارت پایین

• ساج و تاوه: برای آرام‌پزی و نان کم‌حرارت

این ابزارها امروز به‌عنوان «ابزار سلامت‌محور» در دنیا فروخته می‌شوند، اما برای ما همیشه در خانه‌ها بوده‌اند.

به‌طور خلاصه، جهان حالا رسیده به همان چیزی که مادرها و مادربزرگ‌های ایرانی همیشه می‌دانستند:

غذای خوب، آرام پخته می‌شود، نه سریع.

غذا باید «جا بیفتد» تا هم طعمش کامل شود و هم بدن از آن بهتر استفاده کند.

در دورانی که همه‌چیز با سرعت انجام می‌شود، پخت آهسته شاید تنها جایی باشد که بازگشت به گذشته، یک قدم به‌سمت آینده سالم‌تر است.

منبع: روزنامه هفت صبح