فکت‌ها یکی یکی از راه میرسند و همگی حاکی از فراهم شدن بستر مذاکرات میان ایران و امریکاست. قطعات مختلف پازل در جای خود قرار …
اعتماد: فکت‌ها یکی یکی از راه میرسند و همگی حاکی از فراهم شدن بستر مذاکرات میان ایران و امریکاست. قطعات مختلف پازل در جای خود قرار گرفته و هر بازیگری نقش خود را ایفا می‌کند. در عرصه داخلی از مسعود پزشکیان گرفته تا کمال خرازی رییس شورای راهبردی و از محمد رضا عارف تا علی لاریجانی و عراقچی هر کدام تکه‌ای از این تصویر کلی هستند که نهایتا باید منافع ملی ایرانیان را محقق کند.
خارج از ایران نیز کنشگران مختلف تحرکات تازه‌ای را آغاز کرده‌اند. ایران در خفا و آشکار اعلام کرده، سرنوشت منطقه خاورمیانه جمعی است و کشورها یا با هم رستگار می‌شوند یا اینکه همگی تنش و تنازع را تجربه می‌کنند. مبتنی بر این واقعیت عریان است که بازیگران منطقه‌ای از عمان، قطر گرفته تا مصر و روسیه و… به دنبال کاهش تنش و توافق میان ایران و امریکا هستند.
این‌بار نام«عربستان» به عنوان میانجی انجام مذاکرات تهران- واشنگتن مطرح شده است. دو‌شنبه شب بود که خبر رسید، نامه پزشکیان خطاب به ولیعهد عربستان تقدیم مقامات این کشور شده است. هرچند برخی مقامات دولتی تلاش کردند تا محتوای نامه رییس‌جمهور را به یک تشکر خشک و خالی اداری تقلیل دهند، اما اتمسفر تحلیلی و رسانه‌ای حاکی از آن است که در بطن نامه پزشکیان به ریاض، محتوای مهم‌تری نهفته است.
حقیقتی که در جریان دیدار ترامپ/بن‌سلمان هم نمایان شد و دو طرف بارها از ضرورت پایان دادن به معادلات میان ایران و امریکا و دستیابی به یک توافق سخن گفتند. «اعتماد» برای ارزیابی موضوع، با علی باقری فعال سیاسی اصلاح‌طلب و بهمن اکبری استاد دانشگاه و تحلیلگر گفت‌وگو کرده تا زوایای مختلف پیام پزشکیان به ریاض و میانجیگری بن‌سلمان برای دستیابی به توافق احتمالی ایران- امریکا روشن شود. به اعتقاد این تحلیلگران موضوع غنی‌سازی هسته‌ای محور اصلی توافق احتمالی قرار خواهد داشت. به نظر می‌رسد بحث کنسرسیوم منطقه‌ای با مشارکت عربستان و تعلیق غنی‌سازی برای مدتی مشخص محور این گفت‌وگوها باشد.
علی باقری: دورنمای مذاکرات ایران-امریکا برای رسیدن به توافق روشن است
علی باقری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره محتوای نامه پزشکیان به بن‌سلمان و دورنمای میانجیگری عربستان در این پرونده می‌گوید: «هنوز از محتوای نامه رییس‌جمهور پزشکیان به محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان اطلاع چندانی در دست نیست و بیشتر گمانه‌زنی در این خصوص مطرح است. به نظر می‌رسد بعد از یک دوره روابط تنش‌آلود و جنگ سردی که پس از جنگ ۱۲ روزه بر روابط ایران و امریکا حاکم بود، فضا به سمت یک آرامش نسبی توام با شکل‌گیری بسترهای مذاکره در حال حرکت است.
حدس می‌زنم که هنوز این بستر به صورت کامل فراهم نباشد و نیاز به گذشت زمان است تا زمینه برای انجام یک مذاکره هدفمند معطوف به نتیجه مهیا شود. اما سیر ورود به عصر جنگ سرد پس از جنگ گرم و سپس زمینه‌سازی برای مذاکره آغاز شده است. اغلب تحلیلگران هم دورنمای مذاکرات برای رسیدن به توافق را محتمل می‌دانند.» این تحلیلگر ادامه می‌دهد: «نشانه‌ها و فکت‌هایی که این روزها وجود دارد، مهیا شدن شرایط برای انجام مذاکرات برای حل معادلات فیمابین را نوید می‌دهد. نهایتا هم راهی جز این وجود ندارد که دو طرف پشت میز مذاکره بنشینند. در جنگ ۱۲ روزه آن روی سکه ایران آزموده شد. اگر توهم و تصوری وجود داشت که ایران با حمله نظامی عقب‌نشینی کرده و دچار از هم گسیختگی در همه سطوح می‌شود، این توهم از میان رفته است. ترامپ هم رسما اعلام کرد مدیریت و ابتکار عمل جنگ در دست امریکا بود. روشن است، وقتی جنگ گرم به نتیجه نرسید و مقاومت ایران در برابر یک حمله گسترده نظامی سنجیده شد، چاره‌ای جز ورود به زمین مذاکره و گفت‌وگو برای نیل به نتیجه وجود ندارد. اینها نشانه‌هایی است که می‌گوید دریچه‌هایی باز شده و دو طرف تلاش می‌کنند از آن بهره گیرند.» باقری در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که کنشگری عربستان برای میانجیگری میان ایران و امریکا با چه هدفی دنبال می‌شود؟ می‌گوید: «عربستان پس از جنگ ۱۲ روزه به خصوص پس از حمله اسراییل به قطر، محاسبات منطقه‌ای تازه‌ای پیدا کرده است. این تحولات به نفع ایران رقم خورده است. وضعیت تعاملی عربستان برای حل مشکلات ایران روشن است. اما بستری که این توافقات قرار است در آن شکل بگیرد یا شکل گرفته، ارزش متفاوتی برای دو طرف دارد. از منظر ایران، حساسیت‌ها و ارزشی که توان دفاعی بومی کشورمان (موشکی و پهپادی و…) از آن برخوردار است، جایگاه متفاوتی با موضوع غنی‌سازی در کوتاه‌مدت دارد.
اساسا از نظر ایران توان دفاعی و موشکی غیر قابل مذاکره است، مساله‌ای که می‌تواند مبنای توافق احتمالی آینده قرار گیرد نه توان موشکی و دفاعی کشور، بلکه بحث غنی‌سازی است. ضمن اینکه در سناریوی دیگر، عربستان به دنبال آن است که به بهانه غنی‌سازی ایران اجازه غنی‌سازی برای عربستان را نیز از امریکا اخذ کند. به‌طور کلی معتقدم محل اصلی گفت‌وگو، چانه‌زنی و توافق احتمالی، موضوع غنی‌سازی خواهد بود نه گزاره‌های دیگر.»
بهمن اکبری: عربستان به دنبال ایفای نقش میانجی میان ایران و امریکاست
بهمن اکبری، استاد دانشگاه، تحلیلگر مسائل منطقه‌ای و رایزن فرهنگی در گفت‌وگو با «اعتماد» در خصوص محتوای نامه رییس‌جمهور پزشکیان به بن‌سلمان و دورنمای توافق ایران و امریکا با میانجیگری عربستان می‌گوید: «نامه اخیر رییس‌جمهور پزشکیان به محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان در کنار تحولات اخیر در غرب آسیا نشان می‌دهد روابط ایران و عربستان وارد مرحله نوینی از همکاری‌های محتاطانه اما رو به گسترش شده است. همزمان، ریاض در تلاش است اتحاد راهبردی خود با امریکا را بازسازی و در عین حال، به عنوان میانجی بالقوه میان تهران و واشنگتن نقش‌آفرینی کند. سفر محمد بن‌سلمان به واشنگتن، برای نخستین‌بار از سال ۲۰۱۸، نشانه‌ای روشن از تلاش دو طرف برای ترمیم اتحاد چند دهه‌ای است. در مرکز مذاکرات، فروش جنگنده‌های اف-۳۵، امضای توافق هسته‌ای غیرنظامی و فشار برای فاصله گرفتن عربستان از چین قرار دارد. رسانه‌های اسراییلی نسبت به این معامله حساسیت نشان داده‌اند، زیرا احتمال دارد بر برتری هوایی تل‌آویو تاثیر بگذارد و فناوری نظامی منطقه‌ای انحصاری اسراییل را در دست کشورهای ثالث قرار دهد.» او ادامه می‌دهد: «امضای چارچوب همکاری هسته‌ای غیرنظامی میان ریاض و واشنگتن نشان‌دهنده گذار عربستان از یک شریک نفتی-امنیتی به یک قدرت منطقه‌ای با قابلیت‌های راهبردی است، تحولی که برای تهران معنای ظهور یک رقیب فناورانه و راهبردی دارد. ایران و عربستان طی دو سال گذشته، مسیر تنش‌زدایی را با سرعت قابل توجهی پیش برده‌اند.
پیام تشکرآمیز رییس‌جمهور ایران به پادشاه و ولیعهد عربستان، نماد این رویکرد است. سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرده است که هر دو طرف مصمم به ادامه مسیر مثبت هستند و گفت‌وگوها در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ادامه دارد. ایران با تمرکز بر کاهش هزینه‌های امنیتی، همکاری‌های مذهبی و انسانی و دور نگه داشتن پرونده خود از فشارهای امریکا و اسراییل، تنش‌زدایی با ریاض را اولویت خود قرار داده است.» اکبری در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که آیا می‌توان عربستان را به عنوان میانجی ویژه میان ایران و امریکا در پرونده هسته‌ای تصور کرد؟
می‌گوید: «اخیرا الجزیره به نقل از محمد بن‌سلمان گزارش داد: «ما تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا به توافقی بین ایالات متحده و ایران دست یابیم و تهران می‌خواهد توافقی امضا کند.» این اظهارات نشان می‌دهد که عربستان خود را به عنوان یک پل میان واشنگتن و تهران معرفی می‌کند. از سوی دیگر، ترامپ نیز گفته است: «ما با ایران در حال مذاکره هستیم و یک فرآیند را آغاز کرده‌ایم و خوب است که با ایران به توافق برسیم.» این مواضع، فضای دیپلماتیک تازه‌ای را شکل داده که می‌تواند ثبات منطقه‌ای را تقویت و فرصت‌های اقتصادی و امنیتی تازه‌ای برای ایران ایجاد کند.» این تحلیلگر سیاسی ادامه می‌دهد: «عربستان امروز سیاست «استقلال‌گرایی فعال» را دنبال می‌کند: سیاستی که ویژگی‌های آن شامل مواردی چون نزدیکی به امریکا برای امنیت، نزدیکی به چین برای تکنولوژی و توازن، نزدیکی به ایران برای ثبات منطقه‌ای است.
این سیاست، فضای بیشتری برای همکاری تهران-ریاض فراهم کرده است. تلاش غرب برای پیوستن عربستان به پیمان ابراهیم با مخالفت عمومی اکثریت سعودی‌ها و تحولات جنگ غزه مواجه شده و مسیر تنش‌زدایی میان ایران و عربستان را تثبیت کرده است. اما این ارتباط دوسویه با عربستان برای ایران فرصت‌ها و چالش‌هایی به دنبال دارد.»
او در بیان فرصت‌هایی که از توسعه روابط با عربستان متوجه ایران خواهد شد، می‌گوید: «کاهش فشار امنیتی در خلیج‌فارس، گسترش همکاری‌های مذهبی، گردشگری و اقتصادی، فعال شدن شبکه‌های گفت‌وگو پس از یک دهه تنش و البته امکان بهره‌برداری از نقش عربستان به عنوان میانجی در مذاکرات ایران و امریکا از جمله فرصت‌هایی است که از دل روابط با عربستان برای ایران ایجاد شده است. در نقطه مقابل چالش‌هایی چون ظهور عربستان به عنوان قدرت نظامی پیشرفته با جنگنده‌های اف-۳۵، تقویت محور امریکا-عربستان در برابر محور مقاومت، رقابت در پرونده انرژی، هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای و احتمال بازگشت بحث عادی‌سازی عربستان-اسراییل در آینده پیش روی ایران قرار دارد.»
اکبری در پایان یادآور می‌شود: «روابط ایران و عربستان در مرحله حساسی از توازن جدید قدرت قرار دارد. نزدیکی ریاض-واشنگتن لزوما مانع همکاری تهران-ریاض نیست و حضور عربستان به عنوان میانجی در مذاکرات ایران و امریکا، امکان ایجاد توافقی مهم را فراهم کرده است. آنچه در غرب آسیا شکل می‌گیرد، نه بازگشت به نظم قدیم، بلکه شکل‌گیری «نظم چندقطبی درون‌منطقه‌ای» است که در آن ایران و عربستان بازیگران اصلی‌اند، امریکا حضور دارد، اما تعیین‌کننده مطلق نیست و چین و روسیه به عنوان توازن‌سازان جدید نقش‌آفرینی می‌کنند.»
|
مطالب پیشنهادی از سراسر وب |
