پا روی پا انداختن باعث نامتقارن‌شدن لگن می‌شود

هر وضعیتی که بدن در آن بماند، معنایی دارد. پا روی پا انداختن نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ حرکتی که ظاهر آرامش دارد، اما در باطن بدن را وادار می‌کند از تعادل طبیعی‌اش خارج شود. این وضعیت وقتی تکرار شود، اثراتش را نشان می‌دهد. از گزگز‌های کوتاه پا تا تغییرات موقتی فشار خون، از درگیری عصب پرونئال تا کشیدگی‌های ظریف در ستون فقرات. پژوهش‌های ارگونومی نشان می‌دهد بدن انسان برای وضعیت‌های تقارن‌دار ساخته شده؛ اما ما با عادت‌های روزمره، این تقارن را بار‌ها و بار‌ها بر هم می‌زنیم. در واقع، بدن ما هزینه راحتی‌های کوچک را می‌پردازد.

وقتی نشستن ساده نیست؛ بدن چگونه وزن را توزیع می‌کند

نشستن یک حرکت ایستا نیست، بلکه یک کار پیچیده فیزیولوژیک است. بدن باید وزن را در دو طرف به‌طور برابر تقسیم کند تا ستون فقرات، لگن و ماهیچه‌ها در حالت متقارن قرار بگیرند. اما پا روی پا انداختن دقیقاً این معماری پیچیده را دگرگون می‌کند. لگن یک‌طرفه به بالا می‌رود، ماهیچه‌های یک سمت بیش از حد فعال می‌شوند و سمت دیگر در «حالت کشیدگی خاموش» قرار می‌گیرد. این نامتقارنی شاید در چند دقیقه اول حس نشود، اما بدن در همان لحظه در حال تنظیم دوباره مرکز تعادل است.

جالب اینجاست که ستون فقرات برای حفظ تعادل، مجبور است اندکی خم شود؛ خمیدگی‌ای کوچک، اما واقعی که اگر تکرار شود، به درد‌های کمری تبدیل می‌شود. در سمت پای بالاتر، فشار بیشتری به مفصل ران وارد می‌شود و در سمت پای پایین‌تر، اتصال مهره‌ها کمی تحت فشار قرار می‌گیرد. همین فشار‌های کوچک و مکرر است که در طولانی‌مدت به‌صورت «خستگی عضلانی بدون دلیل» ظاهر می‌شود.

بدن چطور در سکوت هشدار می‌دهد

یکی از اولین نشانه‌هایی که بدن می‌دهد، احساس گزگز یا خواب رفتن پاهاست. این پدیده نتیجه کاهش جریان خون است. هنگامی که یک پا روی پای دیگر قرار می‌گیرد، رگ‌های پشت زانو و ناحیه ران تحت فشار قرار می‌گیرند و خون‌رسانی کندتر می‌شود. بدن ابتدا با بی‌حسی خفیف واکنش نشان می‌دهد و اگر وضعیت ادامه پیدا کند، احساس سوزن‌سوزن‌شدن در پا ظاهر می‌شود.

جریان خون مانند یک گفت‌و‌گو میان قلب و اندام‌هاست. وقتی این گفت‌و‌گو به‌طور موقت قطع می‌شود، پیام‌های عصبی هم دچار اختلال می‌شوند و پا احساس می‌کند که نوبتش عقب افتاده است. این احساس، در اغلب افراد موقتی است، اما در کسانی که زمینه مشکلات وریدی یا واریس دارند، وزنی اضافه بر پمپاژ خون تحمیل می‌کند و می‌تواند احساس سنگینی و تورم ایجاد کند.

عصب پرونئال؛ نقطه‌ای ظریف که زیر فشار خاموش می‌شود

در کنار زانو، درست در محلی که استخوان نازک‌نی بیرون‌زدگی ظریفی دارد، عصبی به نام «پرونئال» عبور می‌کند. این عصب مانند یک کابل باریک، اطلاعات حرکتی و حسی را به قسمت‌های پایین پا منتقل می‌کند. هنگام پا روی پا انداختن، وزن پای بالایی دقیقاً روی این نقطه قرار می‌گیرد. اگر فشار کوتاه باشد، بدن به‌سرعت جبران می‌کند، اما فشار طولانی می‌تواند پیام‌رسانی عصبی را مختل کند.

گاهی افراد هنگام برخاستن از صندلی متوجه می‌شوند که پا فرمان نمی‌گیرد یا برای چند ثانیه نمی‌توانند پا را درست بالا بیاورند. این همان اختلال موقتی در کارکرد عصب پرونئال است؛ حالتی که در پزشکی به آن «افتادگی گذرای پا» گفته می‌شود. اگرچه این حالت موقتی است، اما نشان می‌دهد فشار‌های کوچک چقدر در کارکرد ظریف عصب‌ها تأثیرگذارند.

فشار خون چرا در لحظه بالا می‌رود و ماجرای نامتقارنی بدن

یکی از یافته‌های جالب مطالعات ارگونومی این است که پا روی پا انداختن می‌تواند به‌طور موقت فشار خون را افزایش دهد. این افزایش کوتاه‌مدت است، اما در افراد حساس اهمیت بیشتری دارد. دلیل این پدیده یک سازوکار ساده زیستی است که وقتی بدن در حالت نامتقارن قرار می‌گیرد، برای حفظ تعادل و حفظ جریان خون، فعالیت ماهیچه‌ها بالا می‌رود و این افزایش فعالیت موجب ترشح هورمون‌های تنش خفیف می‌شود.

در واقع، بدن در وضعیتی قرار می‌گیرد که برای چند ثانیه «احساس استرس کوچک» دارد؛ استرسی که ما متوجه آن نمی‌شویم. همین استرس جزئی می‌تواند باعث افزایش موقت فشار خون شود. البته این افزایش پایدار نیست، اما تکرار طولانی این وضعیت در افراد مبتلا به فشار خون بالا یا مشکلات قلبی می‌تواند اهمیت بالینی داشته باشد.

وقتی وضعیت‌های روزمره در طولانی‌مدت معنا پیدا می‌کنند

هیچ‌کس به‌تنهایی با پا روی پا انداختن دچار بیماری نمی‌شود؛ اما علم می‌گوید تکرار حالت‌های نامتقارن، مانند جزیره‌های کوچک، در مجموع به یک خشکی بزرگ از الگو‌های حرکتی اشتباه تبدیل می‌شود. بدن ما مجموع لحظه‌هایی است که در آنها قرار می‌گیرد. اگر ساعات روز با وضعیت‌های ناسالم پر شود، فشار‌های کوچک روی هم انباشته می‌شوند.

پا روی پا انداختن از نظر زیستی شبیه راه‌رفتن با یک کفش کمی کوچک‌تر است؛ شاید در چند دقیقه اول هیچ مشکلی ایجاد نکند، اما در تکرار روز‌های طولانی، بدن را وارد چرخه‌ای از جبران‌های پیاپی می‌کند. این جبران‌ها شامل فعالیت بیشتر ماهیچه‌های جانبی ستون فقرات، تغییر جهت لگن، انحراف جزئی محور زانو و خستگی رباط‌های نگهدارنده هستند. نتیجه آن چیزی است که ما سال‌ها بعد به‌عنوان درد‌های بدون علت یا درد‌های گاه گاه تجربه می‌کنیم.

ستون فقرات؛ قربانی خاموش وضعیت‌های نادرست نشستن

ستون فقرات یک سازه کاملاً مهندسی‌شده است؛ قوس‌های طبیعی، دیسک‌های میان‌مهره‌ای، رباط‌ها و عضلات همگی هماهنگ با هم حرکت می‌کنند. اما در وضعیت پا روی پا انداختن، این تعادل مختل می‌شود. مهره‌های کمری مجبورند خمیدگی نامتقارنی را تحمل کنند. یک سمت ستون فقرات فشرده‌تر می‌شود و سمت مقابل اندکی کشیده می‌شود. این تغییرات کوچک و مکرر می‌تواند در طولانی‌مدت باعث حساسیت مفاصل فاست، خشکی در حرکت‌های جانبی و حتی تشدید درد‌های سیاتیکی شود.

نکته مهم این است که این فرآیند ناگهانی نیست؛ کاملاً آرام رخ می‌دهد. بدن سال‌ها فشار‌های کوچک را تحمل می‌کند تا جایی که دیگر توان جبران ندارد و ناگهان در ۴۰ یا ۵۰سالگی درد‌ها ظاهر می‌شوند.

پا روی پا انداختن مضر است

پا روی پا انداختن به خودی خود خطرناک نیست. بسیاری از افراد بدون هیچ مشکلی این کار را انجام می‌دهند. اما مسئله مدت زمان است. بدن یک قانون ثابت دارد: هر وضعیتی که طولانی شود، اثر می‌گذارد؛ ایستادن، نشستن، رانندگی، حتی خوابیدن روی یک سمت.

پا روی پا انداختن نیز در این قاعده قرار می‌گیرد. برای بعضی بدن‌ها این وضعیت کاملاً بی‌ضرر است، اما برای برخی بدن‌ها به‌خصوص افراد با مشکلات دیسک، سیاتیک، واریس یا ضعف عضلات مرکزی می‌تواند علائم را تشدید کند.

چرا این عادت همچنان محبوب است

پا روی پا انداختن فقط یک حرکت بدنی نیست؛ یک رفتار اجتماعی نیز هست. این حالت حس رسمی‌بودن، تسلط یا حتی راحتی می‌دهد. بخشی از محبوبیت این ژست به قوانین نانوشتهٔ زبان بدن برمی‌گردد. افراد هنگام صحبت، استراحت یا فکرکردن ناخودآگاه پا روی پا می‌اندازند، چون حس کنترل بیشتری نسبت به موقعیت پیدا می‌کنند. اما بدن برای این ژست اجتماعی هزینه می‌دهد. هرچند این هزینه بزرگ نیست، اما جمع‌شدن آن در سال‌های طولانی می‌تواند انرژی بیشتری از عضلات بگیرد و ساختار حرکتی را آسیب‌پذیر کند.

بدن برای تقارن ساخته شده، نه وضعیت‌های یک‌طرفه

پا روی پا انداختن یک رفتار رایج، بی‌خطر در کوتاه‌مدت و هزینه‌دار در طولانی‌مدت است. این وضعیت بدنی: تعادل لگن را تغییر می‌دهد، فشار روی ستون فقرات و عصب پرونئال وارد می‌کند، جریان خون را موقت کاهش می‌دهد، موجب گزگز و بی‌حسی می‌شود، سطح انرژی عضلات را پایین می‌آورد، فشار خون را لحظه‌ای بالا می‌برد.

بهترین نسخه همیشه ساده است. بدن را در وضعیت‌های متقارن نگه داریم، گهگاه پا‌ها را جابه‌جا کنیم، و اجازه بدهیم ستون فقرات دوباره صاف شود.