احیای چله‌نشینی سنت پر رمز و راز علما در اصفهان

رونویس– در عصری که شتاب، جان انسان را می‌فرساید و هیاهوی بی‌وقفه، فرصت اندیشیدن را از او می‌گیرد، مکانی وجود دارد که می‌توان در آن ایستاد، نفس کشید و فقط «بود».

تخت فولاد اصفهان، این میراث پررمزوراز عرفان و آرامش، با احیای چله‌خانه‌هایش نه‌تنها غبار از گذشته زدوده، بلکه پرده از روح امروز هم برداشته است. 

یکی از میراث ناملموس شناسایی‌شده در مجموعه تخت فولاد، سنت کهن چله‌نشینی است که بخشی از سبک زندگی علما و بزرگان دینی در اصفهان قدیم بوده است، آنها نیت می‌کردند و چهل روز را در خلوت به عبادت و ریاضت اختصاص می‌دادند.

چله‌نشینی، سنتی کهن در دل تخت‌فولاد

چله‌نشینی یا عبادت اربعین، در سیروسلوک عرفانی، مراقبت چهل‌روزه از خود است تا از این طریق باطن فرد به آمادگی لازم جهت دریافت حکمت و علوم الهی نایل شود. بسیاری از عارفان و عالمان شیعه بر اساس آیات و روایات به عبادت اربعین اهمیت داده و خود بدان عمل کرده‌اند.

این سنت کهن، امروز هم ظرفیت بازآفرینی دارد و به‌عنوان یکی از شاخص‌های فرهنگی و مذهبی در تخت فولاد احیا شده است. در این سرای سکوت، دو چله‌خانه با گنجینه‌ای از نور و حضور در دل خود خانه کرده است.

امروز چله‌خانه‌های تخت فولاد در تکیه بابا رکن‌الدین و تکیه مادر شاهزاده فعال شده است. در طراحی و بهره‌برداری مجدد از این فضا‌ها تلاش شده تا چله‌خانه‌ها به کاربری اصیل خود به‌عنوان عبادتگاه فردی تبدیل شود و در اختیار مردم قرار گیرد.

احیای آیین چله‌نشینی در تخت فولاد

ابراهیم عمرانی، مدیر مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد شهرداری اصفهان اظهار داشت: با احیای چله‌خانه‌ها در تخت فولاد اصفهان، عبادت فردی برای زائران فراهم شده است، پیگیری ثبت آیین چله‌نشینی به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی از برنامه‌های مهم گردشگری معنوی تخت فولاد است.

وی با اشاره به اینکه تخت فولاد به‌عنوان مقصد و محور گردشگری معنوی شهر اصفهان در سال گذشته شاهد بازگشایی چله‌خانه‌ها بوده است، افزود: این فضا‌ها به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های تاریخی و معنوی مجموعه تخت فولاد دوباره در اختیار زائران و گردشگران قرار گرفت تا بتوانند از موقعیت‌های ارزشمند معنوی و فرهنگی آن بهره‌مند شوند.

چله‌خانه تکیه مادر شاهزاده

در واقع چله‌خانه مکانی بوده که برای حفاظت از سرما و گرما و همچنین آرام بودن برای عبادت در زمین حفر شده و به آن سرداب هم گفته می‌شود. در این مکان‌ها معمولاً عالمان و زاهدان مدتی به عبادت، تضرع و ریاضت می‌پرداختند. 

در قبرستان‌های قدیمی ازاین‌دست آثار به فراوانی به چشم می‌خورد به‌خصوص در وادی‌السلام نجف، سرداب‌ها و چله‌خانه‌های بسیاری موجود است. در تخت فولاد اصفهان هم چله‌خانه‌هایی وجود داشته که امروز فقط چند عدد از آن به‌جای‌مانده است. 

یکی از چله‌خانه‌های موجود در تخت فولاد، چله‌خانه تکیه مادر شاهزاده است. این چله‌خانه در ضلع جنوبی تکیه قرار دارد و در آن یادگار نویسی‌های بسیاری موجود بود که متأسفانه در مرمت‌ها از بین رفته است فقط یادگار نویسی‌های ضلع شمالی این تکیه همچنان سالم مانده است.

این چله‌خانه همواره موردتوجه عالمان و زاهدانی بوده که برخی از آنان وصیت می‌کردند که در همین مکان‌ها دفن شوند مانند آقامیرزا محمدجواد حسین‌آبادی که در تکیه مادر شاهزاده مدفون است.

چله‌خانه بابا رکن‌الدین

در جنوب شرقی آرامگاه بابا رکن‌الدین، خلوتگاهی ساده، اما شکوهمند قرار دارد، مکانی که به شیخ بهایی، عالم و عارف نامدار نسبت‌داده‌شده است که قدمتی مانند خود بقعه دارد و در آن یادگار نویسی‌های بسیاری از دوران صفوی تا کنون به چشم می‌خورد که ارزش والای تاریخی دارد. مهم‌ترین یادگار نویسی در آن چله‌خانه خط منسوب به شیخ بهایی است.

مرحوم سید محمدعلی مبارکه‌ای در کتاب «اخلاق انسان ملکوتی» می‌نویسد که خادم شیخ بهایی، روز‌هایی را در همین مکان به چله‌نشینی گذرانده است. بنایی ساخته شده از سنگ‌هایی نازک که برخی می‌گویند خود شیخ با دستان خویش بنیان نهاده است، اما شاید اصالت حقیقی این مکان، نه در سنگ و خط، بلکه در نوری است که در سکوت آن جریان دارد، در دیوار‌هایی که شنیده‌اند نجوای دل‌هایی را که برای رسیدن، نه شنیدن، در این مکان نشسته‌اند.

چله‌خانه، زیرزمینی که به بالا نزدیک‌تر است

چله‌خانه مکانی برای عبادت است، اما تفاوت مهم آن با سایر مکان‌های عبادت، دورشدن عابد از سایر مردم است. یعنی داشتن خلوت. این خلوت می‌تواند تنها یک شب باشد و گاهی می‌تواند تا روز‌ها به طول انجامد آن چه در تمامی اینها مشترک است خلوت شخص با خدای خود است.

محمود فروز بخش، نویسنده و کارشناس فرهنگی و تاریخی تخت فولاد اصفهان در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در اصفهان درمورد آداب چله‌نشینی اظهار داشت: گاهی اوقات این خلوت‌ها به چهل روز هم کشیده می‌شد. البته این روش را بسیاری توصیه نمی‌کنند و تنها کسانی به چنین عمل دشواری دست می‌زنند که دستوری خاص از استادی بالاتر داشته باشند. در این مدت شخص با پرهیز از هر گونه گناه، دل از یاد غیر حق بازمی‌دارد و آداب ویژه ارسالی توسط بزرگان را انجام می‌دهد.

وی افزود: اصل چله‌نشینی به معنای خلوتی چهل‌روزه، بحثی ساختگی نیست و در فرهنگ عرفانی بسیار سابقه‌دار است. همچنین در حدیثی از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است که می‌فرمایند: «هر کس چهل صبح برای‌خدا مخلص شود چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش ظاهر می‌شوند».

فروز بخش تصریح کرد: از بهترین نمونه‌های چله‌خانه در اصفهان، چله‌خانه بابا رکن‌الدین و تکیه مادر شاهزاده در سرزمین مقدس تخت فولاد است که مورداستفاده بزرگانی از علم و معرفت بوده‌اند و خاصیت اول آنان این بوده که بیرون از شهر قرار داشته است و بهترین مکان برای خلوت باخدا بوده است.

این کارشناس فرهنگی و تاریخی گفت: از زمان صفویه به این طرف تخت فولاد مشخصاً بر گنبد بابا رکن‌الدین شناخته می‌شود که خود شیخ بهایی هم در چله‌خانه بقعه بابا رکن‌الدین عبادت می‌کرده است. همچنین چله‌خانه تکیه مادر شاهزاده به‌شدت بعد معنوی دارد و مکان عبادت بزرگانی مانند شیخ محمدصادق تخت فولادی، شیخ حسنعلی نخودکی، شیخ محمدباقر نجفی و شیخ جواد بیدآبادی بوده است.

منبع: فارس